“รู้หรือไม่” คำว่า Hylobates เป็นภาษากรีก แปลว่า นักเดินป่า ชะนีมือดำจัดเป็นวานรขนาดเล็ก (Lesser Apes) ไม่มีหาง รูปร่างเพรียว ใบหน้าแบน ช่วงอกกว้าง มีแขนที่ยาวมากเมื่อเทียบกับขาที่ค่อนข้างสั้น ชะนีมือดำเป็นสัตว์ที่ใช้ชีวิตเกือบทั้งชีวิตบนชั้นเรือนยอดไม้ (เคลื่อนที่ หาอาหาร และมีกิจกรรมทางสังคมต่าง ๆ) ชะนีมือดำจะอยู่เป็นครอบครัวเล็ก ๆ เฉลี่ยครอบครัวละ 4 ตัว และมีอาณาเขตเฉพาะเป็นของตนเอง ชะนีมือดำมีแผ่นรองนั่ง (Callosities) มีลักษณะเป็นแผ่นหนังกลม ๆ ขนาดฝ่ามือของชะนี อยู่ระหว่างอวัยวะเพศ ไว้ใช้สำหรับนั่ง ชะนีมือดำมีใบหน้าสีดำ ไม่มีขน ขนตามลำตัวมีสีดำ เทา น้ำตาลเข้ม หรือน้ำตาลแดงก็ได้ ทั้งสองเพศมีคิ้วสีขาว ตัวผู้มีขนสีขาวที่คิ้ว แก้ม และเครา
พบในทวีปเอเชีย ที่เกาะสุมาตรา ทางตะวันออกเฉียงใต้ของทะเลสาบโทบาและแม่น้ำซิงคิลของสาธารณรัฐอินโดนีเซีย ในพื้นที่เล็ก ๆ บนคาบสมุทรมลายูตอนเหนือ (ทางตอนเหนือของแม่น้ำเประและกลันตัน) และทางตอนใต้ของราชอาณาจักรไทย ใกล้ชายแดนมาเลเซีย มักอาศัยอยู่ในป่าดิบชื้น ป่าเต็งรัง ป่าพรุ ส่วนใหญ่พบในพื้นที่ต่ำกว่า 1,339 เมตร จากระดับน้ำทะเล ชะนีมือดำมีพื้นที่อาศัย (Home range sizes) ประมาณ 162.51–181.25 ไร่
เป็นสัตว์กินพืช อาหารหลัก คือ ผลไทร/มะเดื่อสุก (22–39%) ผลสุกของผลไม้อื่น (47–49%) ใบ/ยอด (20–38%) ดอกไม้ (3–10%) แมลง (1–10%) นก กินผลไม้มากในช่วงเช้าและเย็น กินใบไม้และแมลงมากขึ้นในตอนกลางวัน กินน้ำโดยใช้วิธีการใช้มือจุ่มลงไปในน้ำตามโพรงไม้ แล้วเลียจากมือ
ชะนีมือดำใช้เวลาในการพักผ่อน (Resting) (26%) การหาอาหาร (33%) การเดินทาง (24%) มีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม (11%) เช่น การดูแลขนตัวอื่น (Grooming) การเล่นมวยปล้ำ, การไล่จับกัน, การตีและกัด การดูแลขนตัวเอง (Grooming) (5%) การร้อง (4%) การปกป้องอาณาเขต (2%) ชะนีมือดำประกาศอาณาเขตด้วยการร้องเสียงดังประมาณ 100 เดซิเบล โดยตัวเมียจะเริ่มร้อง (Female great call) และตัวผู้จะร้องรับ ในช่วงกลางเป็นเสียงที่สั้นกว่า และต่อเนื่องไปกับเสียงร้องของตัวเมีย การร้องของทั้งตัวเมียและตัวผู้นี้รวมเรียกว่า การร้องคู่ (Vocal duet) ประมาณ 11 นาที บางครั้งจะได้ยินเสียงร้องของตัวผู้ตัวเดียว (Male solos) ส่วนใหญ่จะร้องตั้งแต่เช้ามืดไปจนถึงสาย ๆ ถึงเวลาประมาณ 10.00–11.00 น. เสียงร้องดังไกลประมาณ 3.2 กิโลเมตร ชะนีมือดำเคลื่อนที่โดยโหนจากกิ่งหนึ่งไปอีกกิ่งหนึ่ง ซึ่งการโหนหรือการกระโจนอาจไกลถึง 9 เมตรหรือมากกว่า ด้วยความเร็วประมาณ 110 กิโลเมตร/ชั่วโมง ในการหากินใน 1 วัน ชะนีมือดำเดินทางเป็นระยะทางเฉลี่ย 1,400 เมตร เมื่ออยู่บนพื้น ชะนีมือดำจะชูแขนขึ้นเหนือศีรษะเพื่อทรงตัว ชะนีมือดำไม่สร้างที่นอน แต่จะเลือกต้นไม้ที่เหมาะสมและปลอดภัย ซึ่งมักอยู่ห่างจากต้นไม้ที่เป็นอาหารต้นสุดท้าย เพราะต้องการหลีกเลี่ยงผู้ล่าและสัตว์หากินตอนกลางคืนซึ่งอาจเข้ามารบกวนพวกมันขณะพักผ่อน ชะนีมือดำนอนด้วยการนั่งพิงหลังกับลำต้นต้นไม้ใหญ่แล้วใช้มือจับกิ่งไม้ใกล้เคียงไว้ หรือเอียงตัวตะแคงบนกิ่งไม้ที่มั่นคง แล้วเอามือจับกิ่งไม้อีกกิ่ง
1. เป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562 2. เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่อยู่ในสถานภาพใกล้สูญพันธุ์ (Endangered: EN) จากการประเมินสถานภาพชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคามของประเทศไทย สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (2023) 3. เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่อยู่ในสถานภาพใกล้สูญพันธุ์ (Endangered: EN) จากการประเมินสถานภาพความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต โดยองค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (International Union for Conservation of Nature: IUCN) หรือ IUCN Red List (2020) 4. เป็นชนิดพันธุ์ของสัตว์ป่าและพืชป่าในบัญชีหมายเลข 1 ที่ห้ามค้าโดยเด็ดขาด เนื่องจากใกล้จะสูญพันธุ์ ยกเว้นเพื่อการศึกษา วิจัยและเพาะพันธุ์ แต่ทั้งนี้จะต้องได้รับความยินยอมจากประเทศที่จะนำเข้าก่อน ประเทศส่งออกจึงจะออกใบอนุญาตส่งออกให้ได้ โดยจะต้องคำนึงถึงความอยู่รอดของชนิดพันธุ์นั้น ๆ ด้วย ตามอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ (The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora: CITES)
CLASS : Mammalia
ORDER : Primates
FAMILY : Hylobatidae
GENUS : Hylobates
SPECIES : Agile Gibbon (Hylobates agilis)
อายุขัยประมาณ 25–30 ปี
ไม่มีฤดูผสมพันธุ์ที่แน่นอน ชะนีมือดำมีระบบการผสมพันธุ์ เป็นแบบผัวเดียวเมียเดียว และรวมตัวกันเป็นกลุ่มครอบครัวขนาดเล็ก ชะนีมือดำจะโตเต็มที่เมื่ออายุประมาณ 6–8 ปี ระยะเวลาตั้งท้องประมาณ 7 เดือน ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ทุก ๆ 3 ถึง 5 ปี เมื่อลูกชะนีอายุได้ 1 ปี จะเริ่มออกจากอกแม่ห้อยโหนไปมาด้วยตัวเอง ลูกชะนีมือดำส่วนใหญ่จะหย่านมเมื่ออายุระหว่าง 1–2 ปี ลูกจะอยู่กับแม่จนถึงอายุประมาณ 2 ปี เมื่อลูกอายุได้ 2–3 ปี แม่ชะนีมือดำจะเริ่มผสมพันธุ์อีกครั้ง ลูกชะนีมือดำตัวผู้จะถูกขับออกจากฝูงเร็วกว่าตัวเมีย และจะอยู่ตามลำพังจนกระทั่งหาคู่ผสมพันธุ์ได้
ชะนีมือดำมีน้ำหนักประมาณ 4–6 กิโลกรัม มีความยาวลำตัว ประมาณ 44–63.5 เซนติเมตร
แก้ไขข้อมูล ณ วันที่ 11 เมษายน 2560
